Brojni novinski naslovi i izvještaji o poslovanju ukazuju na činjenicu da je prevara široko rasprostranjena pojava koja ugrožava mnoge činioce, od prevarenog pojedinca pa do same države. Kako tragati za krivcem?
Prevare ugrožavaju poslovanje kompanija na mnogo razičitih načina, ne samo zbog finansijske štete već znatno kvare sliku te kompanije u očima javnosti i srozavaju moral zaposlenih.
Prevare u bankarstvu i sličnim oblastima, čije su žrtve i klijenti, imaju izuzetno velike posljedice za sve učesnike u lancu, a najviše je ugrožena kompanija. Na osnovu sprovedenih istraživanja dokazano je da u prosjeku organizacije gube 7 do 10 odsto godišnje dobiti zbog prevara, a samo mali procenat ovih gubitaka organizacija uspije da povrati.
U cilju sprečavanja daljeg porasta ove vrste kriminala, od izuzetnog je značaja mogućnost otkrivanja načina na koji je prevara učinjena, kao i identifikacija počinilaca.
Ključnu ulogu u otkrivanju kriminalnih radnji koje počine tzv. „bijele kragne“ ima forenzička revizija i savremeni digitalni forenzički alati.
Sama riječ revizija potiče od latinske riječi „revidere“, što znači ponovo vidjeti. U skladu s tim, revizija je naknadni pregled i preispitivanje poslovnih procesa i stanja. Ne ulazeći u detaljno objašnjavanje pojma revizije, pokušaćemo da u najkraćim crtama objasnimo jedan njen nov oblik – forenzičku reviziju.
Forenzičke revizije
Forenzička revizija finansijskih izveštaja relativno je nova, visokospecijalizovana usluga koja pretpostavlja poseban angažman revizorskih kuća ili sertifikovanih specijalista koji su posebno obučeni i posjeduju iskustvo u sprečavanju i otkrivanju kriminalnih radnji.
Forenzička revizija je prije svega aktivnost prikupljanja, verifikovanja, obrade, analiziranja i izvještavanja o podacima s ciljem dobijanja činjenica i dokaza koji mogu biti iskorišćeni u sudskim sporovima nastalim usljed kriminalnih radnji u finansijskim izvještajima i ostalim dokumentima u vezi sa njima.
Osnovni cilj forenzičke revizije jeste otkrivanje kriminalne radnje u finansijskim izvještajima osumnjičenog ili kontrolisanog subjekta analize, bez obzira na to da li je u pitanju samo sitno dotjerivanje rezultata u cilju postizanja nekog privremenog cilja (korekcije bilansa radi izbjegavanja statusa gubitaša) ili sistematsko lažiranje podataka u cilju izbjegavanja plaćanja poreza ili izvlačenje kapitala preduzeća u korist pojedinaca. Iz osnovnog, granaju se pojedinačni ciljevi forenzičke revizije:
- otkrivanje i imenovanje počinilaca kriminalne radnje,
- otkrivanje načina, mjesta i vremena njenog izvršenja,
- utvrđivanje materijalne štete i uticaj kriminalne radnje na poslovanje organizacije,
- obezbjeđivanje dokaza za sudski ili disciplinski postupak.
Osnovna karakteristika forenzičke revizije sadržana je u njenom glavnom cilju, a to je da se detaljno ispita postojanje potencijalnih kriminalnih radnji, kao i da se u slučaju otkrivanja obezbjedi jednoznačni materijalni dokazi za te radnje.
Forenzički revizori imaju umnogome drugačiji pristup verifikaciji finansijskih izvještaja, kako po pitanju materijalnosti i obuhvata provjera, tako i načina izvještavanja o rezultatima svoga rada.
Tradicionalna revizija stavlja akcenat na uočavanje grešaka i prevenciju djelovanjem sistema interne kontrole, pri čemu revizor najčešće koristi metod uzorkovanja.
Forenzički revizor u područjima poslovanja u kojima se sumnja ili postoje određeni nagovještaji kriminalnih radnji detaljno ispituje svaku pojedinačnu transakciju.
U radovima nekih od najistaknutijih autora iz ove oblasti kao što su Jack G. Bologna ili Robert J. Lindquist, konstatuje se da „nijedan trag niti djelić dokaza nije toliko mali da ne bi bio značajan, tj. materijalan“.
Zbog postojanja mogućnosti da se kriminalne radnje godinama skrivaju u filnansijskim izvještajima, posebno ako su one rezultat udruženog djelovanja upravljačkog i finansijskog menadžmenta, klasičan revizorski pristup uglavnom je neefikasan i ne omogućava otkrivanje nezakonitog postupanja.
„Kreativno“ računovodstvo
Intenzivni razvoj privrede, globalizacija tržišta i izuzetni tehnološki razvoj utiču i na razvoj računovodstva, tako da se danas u procesu planiranja i rukovođenja praktično izjednačava uticaj i značaj finansijskih izvještaja sa uticajem najvišeg menadžmenta.
Tamna strana „evolucije“ računovodstva dovela je do pojave tzv. „kreativnog“ računovodstva čiji je prevashodni cilj manipulisanje izvještajima u cilju stvaranja lažne slike poslovanja kompanije.
„Kreativno“ računovodstvo pojavljuje se uglavnom u dva osnovna oblika:
- bez kršenja računovodstvenih propisa, uz upotrebu tzv. kozmetičkog računovodstva, kojom menadžeri manipulacijama, bez ikakvih posljedica, utiču na novčani tok i
- kršenjem računovodstvenih propisa (izvan zakonskog okvira), gdje menadžeri preduzimaju aktivnosti koje utiču na novčani tok u svrhu upravljanja dobitkom.
Neki od računovodstvenih trikova koje računovođe najčešće koriste za lažiranje finansijskih izvještaja jesu:
- prerano priznavanje prihoda ili priznavanje prihoda sumnjivog kvaliteta,
- priznavanje fiktivnog prihoda kao realnog,
- povećavanje zarade vanrednim prihodima,
- prebacivanje tekućih rashoda u raniji ili kasniji obračunski period,
- pogrešna knjiženja ili nepravilno redukovanje obaveza,
- prebacivanje tekućeg prihoda u kasniji period,
- prebacivanje budućih rashoda u tekući period.
Samo na osnovu gore pobrojanih trikova zaključujemo koliko kompleksan i neizvjestan može da bude postupak utvrđivanja načina i vremena izvršenja prevare.
Možda je za identifikaciju počinioca potrebno u moru podataka pronaći nekoliko bitova koji nam govore da je neki podatak naknadno mijenjan ili da je neko pomjerio decimalni zarez za par mjesta.
Da bi se pronašla igla u plastu sijena, potrebni su zaista veoma osjetljivi metal detektori, u ovom slučaju forenzički alati koji omogućavaju analizu prošlosti do posljednjeg bita.
Forenzički alati
Sve veći porast velikih prevara „bijelih kragni“ koje su uglavnom posljedica kriminalnih radnji u domenu finansijskog izvještavanja doveo je do sve češće potrebe za forenzičkom revizijom.
U cilju omogućavanja potrebnih i dovoljnih uslova da se postupak forenzičke revizije u potpunosti sprovede tako da se ni na koji način ne ugrozi, promjeni ili naruši originalni sistem doveo je do razvoja specifičnih forenzičkih softvera.
Takav softver u sebi sadrži dve osnovne funkcije, prva je da ima mogućnost kreiranja potpunog klona originala bez ikakve izmjene, a druga je da tako formirani klon može biti pokrenut na virtuelnoj platformi koja obezbjeđuje uslove identične originalnoj platformi s koje je klon napravljen.
Osnovne karakteristike koje savremeni softver za obezbjeđivanje idealnog virtuelnog klona sistema za forenzičku reviziju treba da zadovolji:
- da se u vrlo kratkom periodu kreira virtuelna kopija sumnjivog sistema,
- da se ni na koji način ne ugrožava ili mijenja originalan sistem, već da se on samo precizno klonira,
- da omogući kreiranje virtuelne mašine sa forenzičke kopije hard diska s blokiranim upisivanjem bilo kog dodatnog sadržaja,
- da obezbijedi kreiranje klona sumnjive mašine u virtuelnom okruženju,
- da bude kompatabilan sa savremenim alatima za digitalnu forenziku,
- da omogući validaciju otisaka nastalih drugim alatima,
- da ima mogućnost premošćivanja password-a,
- da ima mogućnost čak i forenzičke analize virtuelnog restore point-a.
Forenzička revizija na ovako formiranom virtuelnom klonu omogućava potpuno relaksiran i nezavisan rad revizoru, bez bojazni da će na bilo koji način ugroziti original.
Na ovaj način revizor može da radi potpuno neometano u uslovima koje sam odredi ili koje predviđa istražna procedura.
U zavisnosti od konkretnog finansijskog zapisa koji je predmet revizije, revizor može da koristi sve potrebne forenzičke alate u cilju otkrivanja načina, mjesta i vremena izvršenja kriminalne radnje.
Ako potrebe slučaja to zahtjevaju, moguće je istovremeno angažovati više forenzičkih revizora koji mogu nezavisno da rade na istom slučaju, čime se mogućnost pojave sumnje u netačnost ili nepristrasnost revizije svodi na nulu.
NAPOMENA: Ako želite da promovišete link u ovom članku, javite mi.
Ako vam se ovaj članak dopao, lajkujte FB stranicu DM Spot, Twitter ili LinkedIn i budite obavješteni kad novi članak bude objavljen.